Τις Έλλην εστί κατά τον Ισοκράτη

Η φράση που αποδίδεται κι αυτή στον Ισοκράτη (εδώ είναι η άλλη), είναι γνωστή: «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ελληνικής παιδείας». Την ακούμε κάθε λίγο και λιγάκι, κυρίως όταν πρόκειται για θέματα μεταναστών (λαθραίων και μη) και ειδικά σε ότι έχει να κάνει με ζητήματα νομιμοποίησης κ.τ.λ.

Να ξεκαθαρίσω κατ’ αρχάς, σαν άτομο, ότι το νόημα της συγκεκριμένης φράσης δεν με βρίσκει αντίθετο. Θεωρώ πως είναι τιμή μας, κάποιος ξένος που έχει ελληνική παιδεία, αλλά και ελληνική συνείδηση, να δηλώνει αυθόρμητα (και όχι παρακινούμενος από κάποια ιδιοτέλεια), ότι θεωρεί τον εαυτό του Έλληνα.
[Μια στάση εδώ. Όταν λέμε «Παιδεία», εννοούμε μόρφωση, πνευματική καλλιέργεια και όχι την στενή έννοια τού όρου, που μεταφράζεται σε «ξερή» εκπαίδευση. Δηλαδή, άντε βγάλαμε με το ζόρι ένα Γυμνάσιο ή ένα Λύκειο, πήραμε ένα απολυτήριο και γίναμε Έλληνες επειδή (συμ)μετείχαμε στην ελληνική εκπαίδευση (ο Θεός να την κάνει εκπαίδευση δηλαδή...).]

Το θέμα είναι όμως ότι Ισοκράτης δεν είπε κάτι τέτοιο, ή για να είμαστε πιο ακριβείς, δεν εννοούσε κάτι τέτοιο. Ότι δηλαδή «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ελληνικής παιδείας». Βεβαίως, αν πάρει κάποιος αποσπασματικά την συγκεκριμένη φράση («Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας») από το κείμενο του Ισοκράτη, αυτό το νόημα θα βγάλει. Το πραγματικό νόημα όμως προκύπτει σε σχέση με τα συμφραζόμενα, δηλαδή διαβάζοντας ολόκληρη τη φράση. Και το νόημα που προκύπτει απ’ αυτή, δεν είναι αυτό που πιστεύεται σήμερα. Σε πολύ απλά ελληνικά, ο Ισοκράτης έκανε μια διαπίστωση (και όχι διακήρυξη ενός πιστεύω), πως οι ξένοι την εποχή εκείνη έφτασαν στο σημείο να θεωρούνται και να (αυτο)αποκαλούνται Έλληνες με βάση την ελληνική εκπαίδευση που αποκτούσαν και όχι με βάση το γένος.

Τα σκοπίμως παρεννοημένο κείμενο προέρχεται από τον Πανηγυρικό λόγο που απεύθηνε στους Αθηναίους. Το επίμαχο απόσπασμα είναι το ακόλουθο:


«Τοσοῦτον δ’ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ’ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασι, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας».

Το νόημα της φράσεως είναι μάλλον ότι ο Ισοκράτης θεωρεί πραγματικούς Έλληνες μόνον τους Έλληνες εκείνους που είχαν λάβει αττική μόρφωση».
Ulrich Wilcken (Γερμανός ιστορικός)

Διαβάστε περισσότερα: Είναι Έλληνες όσοι είναι «μετέχοντες της ελληνικής παιδείας»; Τί γνώμη είχε ο Ισοκράτης άραγε; - Ένα ακόμα μάθημα «κοπτοραπτικής» αρχαίων κειμένων | Πάρε-Δώσε http://www.pare-dose.net/?p=3120#ixzz20CywLTYH