Με μαθηματική ακρίβεια Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ Παρά πάσα προσδοκία, το 2011 ξεκίνησε με αισιοδοξία, που όμως δεν εφησυχάζει τους διεθνείς ιθύνοντες, αλλά τους εμβάλλει σε μελαγχολία και ανησυχία για το άμεσο μέλλον της τάξης πραγμάτων τους. Στην πτώση του Μπεν Αλι στην Τυνησία περιορίζονται να βλέπουν την κατάρρευση ενός προσωποπαγούς συστήματος εξουσίας, παρασιωπώντας ότι μέχρι πρόσφατα οι ίδιοι κύκλοι προέβαλλαν αυτό το σύστημα ως επιτυχημένο «υπόδειγμα» για αναπτυσσόμενες χώρες. Ομως, το «σύστημα Μπεν Αλι» κατέρρευσε, όχι διότι απέτυχε στους στόχους του, αλλά αντίθετα, διότι τους επέτυχε, όπως ακριβώς τους είχε επιτύχει και το καθεστώς του σάχη στο Ιράν, προτού καταρρεύσει (1979). Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα σύστημα καταρρέει, όχι λόγω των αποτυχιών, αλλά λόγω των «επιτυχιών» του. Οαλήστου μνήμης Τσαουσέσκου στη Ρουμανία είχε κατορθώσει, με σκληρά μέτρα λιτότητος, υπό την αιγίδα του ΔΝΤ, να αποπληρώσει ολόκληρο το εξωτερικό χρέος της χώρας του. Ομως, τη στιγμή που παρελάμβανε τα εύσημα του ΔΝΤ και του απεδίδετο τιμητική θέση μεταξύ των ηρώων των διεθνών πληρωμών, ανατρεπόταν με εξέγερση όσων είχαν υποστεί το κόστος αποπληρωμής ενός χρέους, από το οποίο δεν είχαν αντλήσει ούτε κατ' ελάχιστον όφελος. Η λαϊκή κύρωση στάθηκε αντάξια της αντιλαϊκής επιλογής του. Υποτίθεται ότι η Ιστορία διδάσκει, όμως τους φιλοσόφους, όχι τους πολιτικούς ούτε τους οικονομολόγους, εφ' όσον τα αυτά σφάλματα επαναλαμβάνονται, ωσάν τα διδάγματα να μην είχαν ποτέ αντληθεί. Το σύστημα Μπεν Αλι ήταν οπωσδήποτε προσωποπαγές, όμως παρέμενε βαθιά ενταγμένο στη διεθνή τάξη πραγμάτων, από την οποία αντλούσε προνόμια για την άρχουσα ολιγαρχία, εύσημα, τίτλους χρηματοπιστωτικής φερεγγυότητος, πιστοποιητικά πολιτικής ορθότητος, υπό σοσιαλιστικές ευλογίες. Το κόμμα του Συνταγματικού Δημοκρατικού Συναγερμού ήταν από το 1970 μέλος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, της οποίας και εφήρμοζε τις οδηγίες: ένταξη στη διεθνή οικονομία, αδιαφορώντας για κάθε κοινωνικό και ανθρώπινο τίμημα. Η Τυνησία, για να προσφέρει τον τουριστικό Παράδεισο σε σοσιαλιστές «βαρονίσκους», έπρεπε να εξασφαλίζει την Κόλαση στους πολίτες της, εν ονόματι του υποθετικού πλεονεκτήματος του φτηνού εργασιακού κόστους και της διεθνούς ανταγωνιστικότητος. Απέβη τόπος μετεγκατάστασης πολλών ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, αύξησε τις εξαγωγές και το εθνικό εισόδημα, όπως ακριβώς είχε συμβεί με το καθεστώς του σάχη στο Ιράν, όμως η ανισοκατανομή εισοδημάτων και η αποδιάρθρωση της κοινωνίας έφτασαν στα όρια παροξυσμού. Κι ακόμη χειρότερα: σε μια χώρα, στην οποία οι νέοι κάτω των 30 ετών αποτελούν το 55% του πληθυσμού και ταυτόχρονα διαθέτουν το υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο στην περιοχή, το εξωστρεφές υπόδειγμα συσσώρευε μαζική ανεργία και αύξουσα λουμπενοποίηση, δηλαδή τις δυνάμεις που θα το ανέτρεπαν. Η τελική έκρηξη δεν προήλθε από κάποια νέα «μεσαία τάξη», που «ωρίμασε» στο πλαίσιο της παλαιάς τάξης πραγμάτων, αλλά από τους απόκληρους της τάξης πραγμάτων, που διεκδίκησαν αυτονόητο δικαίωμα στη ζωή και στην ελευθερία. Μέχρι την τελευταία στιγμή, το ΔΝΤ συνέχαιρε τον Μπεν Αλι για την επιτυχία των «διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων» και τη «σώφρονα μακροοικονομική διαχείριση». Ο σοσιαλιστής πρόεδρος Ντομινίκ Στρος-Καν διεπίστωνε ότι η Τυνησία ακολουθούσε «υγιή πολιτική», την οποία και συνιστούσε ως υπόδειγμα για αναπτυσσόμενες χώρες: «Με δυναμική πολιτική, η Τυνησία ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την ευρωστία του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού συστήματος. Απελευθέρωσε την οικονομία της, εξασφαλίζοντας αξιοζήλευτους αναπτυξιακούς ρυθμούς», υπογράμμιζε το ΔΝΤ τον Οκτώβριο του 2010. Η διαφορά της Τυνησίας από το Ιράν είναι ότι ο σάχης, για να ελαφρύνει την κοινωνική πίεση, είχε αφήσει ελεύθερη την ισλαμική διέξοδο, η οποία απεδείχθη μοιραία. Ενώ για τον Μπεν Αλι, που φυλαγόταν από την ισλαμική απειλή, το μοιραίο πλήγμα ήλθε από το κοινωνικό μέτωπο. Οπως επεσήμαινε ο Γάλλος ιστορικός Αλεξίς Τοκβίλ, «τα απολυταρχικά συστήματα καταρρέουν από όποια χαραμάδα ελευθερίας αφήσουν να εκφραστεί». Ομως, αυτό που καταρρέει μαζί τους δεν περιορίζεται στα προσωποπαγή προνόμια, αλλά συμπεριλαμβάνει τις οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές πολιτισμικές επιλογές, εν ονόματι των οποίων η κοινωνία είχε αποδιαρθρωθεί και οι ελευθερίες των πολιτών είχαν θυσιαστεί. Οι στόχοι επιτυγχάνονται, τα καθεστώτα ανατρέπονται. Ανησυχούν σήμερα όχι μόνον τα «προσωποπαγή» αραβικά «συστήματα», με την ορμητική εμφάνιση νεοπαγών κοινωνικών κινημάτων στους κόλπους τους, αλλά και οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες, εγγυήτριες της κοινωνικής ακινησίας, όχι μόνον στη νότια όχθη της Μεσογείου, αλλά και στη βόρεια. Οι ολιγαρχικές επιλογές, με την περιφρόνηση του κοινωνικού και ανθρώπινου κόστους, δεν επιβραβεύονται, αλλά πληρώνονται ακριβά, παντού και πάντα με μαθηματική ακρίβεια.

Επιλογή Δημήτρης